Από τα γραπτά και τα ανάγλυφα που έχουν διασωθεί, καθώς επίσης από τα νομίσματα και την αγγειογραφία μπορούμε να εξάγουμε κάποια πολύτιμα συμπεράσματα για τις συνήθειες των διαφόρων εποχών, για τις δοξασίες που επικρατούσαν, για τους συμβολισμούς τους οποίους πίστευαν οι άνθρωποι ότι έχουν τα χτενίσματα και τα μαλλιά και τέλος για τις τάσεις και τις προτιμήσεις τους. Τις προτιμήσεις που φανέρωναν, μπορεί να πει κανείς, ολόκληρες κοσμοθεωρίες.
Εδώ και χρόνια ο εφαρμοσμένος καλλιτεχνικός σχεδιασμός και τα πολιτισμικά του προϊόντα, όπως είναι το design, είναι αψευδείς μάρτυρες και μας παρουσιάζουν μιαν αλήθεια ζωής που δύσκολα άλλοι κλάδοι θα μπορούσαν να μας αποκαλύψουν. Στις κατηγορίες του design κατατάσσεται και το χτένισμα. Γιατί ποτέ δεν μπορεί να είναι τυχαίοι οι τρόποι που προτιμάμε να φτιάχνουμε τα μαλλιά μας.
Το μήκος, οι ιδιαιτερότητες που επιλέγουμε (σγουρά, ίσια, μπούκλες, με χωρίστρες ) κάτι σίγουρα εκφράζουν, σε κάποια πρότυπα ανάγονται. Σίγουρα είναι το συμπλήρωμα της εικόνας του κεφαλιού μας, του πολυτιμότερου τμήματος του σώματός μας. Δεν θα μπορούσε λοιπόν αυτή η διαπίστωση να μας αφήνει αδιάφορους, όπως δεν άφηνε αδιάφορους και τους προγόνους μας.
Με την κόμμωση και όλους τους συναφείς εμφανισιακούς κλάδους της ανθρώπινης προσωπικότητας, θα μπορούσε να έχει ασχοληθεί η πολιτισμική κοινωνιολογία, εάν είχε η επιστήμη αυτή αναπτυχθεί λίγο περισσότερο.
Βρισκόμαστε στις αρχές της εξέλιξής της και κάθε ανάλογη συμβολή πιστεύουμε ότι θα τη βοηθήσει συντομότερα να συμπληρώσει τα κενά της. Πάντως το design, για όλους όσους κατανοούν την γλώσσα, τα είδη και τις μορφές του είναι και βασικός παράγοντας που διευρύνει τους ορίζοντές μας, καλλιεργεί τη γνώση μας και κάνει πιο συνειδητή την αντίληψη του τρόπου με τον οποίο η τέχνη περνά στην ζωή και η ζωή στην τέχνη.
Π Ο Λ Ι Τ Ι Σ Μ Ο Σ
.L U X U R I O U S S T Y L E
Τα μαλλιά στην αρχαιότητα συμβόλιζαν μια σειρά αξιών, ένα σύνολο πραγμάτων. Επειδή αντιμετωπίζονταν ως οργανική ύλη (μάκραιναν, άλλαζαν χρώμα με τη πάροδο των ετών) συνδέθηκαν μαζί τους δοξασίες, τις οποίες βλέπουμε να διατηρούνται εξελικτικά στην διάρκεια αιώνων. Πχ. όταν πέθαινε ένας άνθρωπος συνήθιζαν να κόβουν οι συγγενείς του ή οι αγαπημένοι του τα μαλλιά τους, να τα φτιάχνουν πλεξούδες και να του δίνουν να τα πάρει μαζί του, στο μακρινό ταξίδι του στον άλλο κόσμο, γιατί θεωρούσαν τα μαλλιά ότι ακριβότερο και ωραιότερο μπορεί να παράγει το ανθρώπινο σώμα τους. Πίστευαν επίσης ότι τα μαλλιά θα έδιναν δύναμη στο νεκρό στο μακρινό του ταξίδι. Τη συνήθεια αυτή τη βλέπουμε να ισχύει από τα χρόνια της Αντιγόνης στην τραγωδία του Ευριπίδη μέχρι τις μέρες μας σε πολλά χωριά της Ελλάδας.
Το μήκος των μαλλιών είχε σημασία γιατί αντικατοπτριζόταν εκεί ο χρόνος που περνά. Είναι η μόνη οργανική ένδειξη της διάρκειας στο σώμα του ανθρώπου (ενώ οι ρυτίδες φανερώνουν την φθορά). Προκειμένου οι αρχαίοι να δηλώσουν την παλαιότητα ενός θεού, του έβαζαν μακριά μαλλιά πχ. μακριά μαλλιά είχε ο Ποσειδώνας. Τα μαλλιά αυτά τα άφηναν χυτά ή τα τύλιγαν σε κότσο και κοτσίδα, ανάλογα με τη δράση μιας προσωπικότητας και τις ενασχολήσεις της. Το μήκος των μαλλιών μας βοηθά να ξεχωρίσουμε τη Δήμητρα από την κόρη της Περσεφόνη στο ανάγλυφο της Ελευσίνας.
Τα μαλλιά επίσης συμβόλιζαν την πνευματική ακτινοβολία και την ταξική προέλευση των ανθρώπων. Οι δούλες χτενίζονταν διαφορετικά από τις κυράδες τους. Μια γυναίκα αρχόντισσα φρόντιζε να φτιάχνει μπούκλες και να στεφανώνει μ' αυτές το κεφάλι της, στο οποίο έπρεπε να δείχνει φροντίδα και ευφροσύνη. Η ατημελησία σήμαινε φτώχια. Η ατημελησία επίσης έδειχνε δράμα, πάθος , αγωνία, καταστάσεις που φανέρωναν ψυχική αδυναμία και ανισορροπία. Αντίθετα τα διάφορα περίτεχνα χωρίσματα, το κατσάρωμα των μαλλιών (που το έκαναν με ελάσματα χρυσά και αργότερα χάλκινα, τους ''σφηκωτήρες'') δήλωναν γνώση, επιδεξιότητα, διάθεση χρόνου, κοινωνική άνεση και καλλιέργεια.
Το τελευταίο χαρακτηριστικό δεν σημειώνεται τυχαία. Τα μαλλιά κατά ένα τρόπο ήταν η ένδειξη του καλλιεργημένου αγρού της ψυχής. Πως θα μπορούσαν λοιπόν οι αρχαίοι μας πρόγονοι να μην τα περιποιούνται ; Να μην φροντίζουν την καθαριότητα και την στιλπνότητά τους ;
Το λούσιμο στις πηγές και στα ποτάμια ήταν συχνό, ενώ το βρόχινο νερό, το ''δάκρυ του ουρανού'' μαλάκωνε, γαλήνευε τα μαλλιά και κατ' επέκταση την ψυχή, που οι θεοί από τον Όλυμπο της έστελναν το χάδι τους. Όσο για τη γυαλάδα, τη φρόντιζαν με μουσκεμένα φύλλα δάφνης ή με ειδικές επεξεργασίες που έκαναν στα φύλλα και στους βλαστούς της τσουκνίδας.
Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ο Τ Η Τ Α
.S O C I A L
Όπως γνωρίζουμε από τα κείμενα και ερείπια σε αρχαιολογικούς χώρους, τα κουρεία για τους άνδρες ήταν χώροι διαμορφωμένοι σε κεντρικά σημεία της Αρχαίας Αγοράς, εφόσον η Αγορά ήταν ο σημαντικότερος κοινωνικός πυρήνας μιας πόλης. Οι γυναίκες δέχονταν την περιποίηση των ''θεραπαινίδων'' στο σπίτι, ενώ οι άνδρες απαραιτήτως κουρεύονταν δημόσια, καθώς τους δινόταν η ευκαιρία ''να τα πουν'' την ώρα του κουρέματος με τους συμπολίτες τους. Πολλές συμφωνίες και ανταλλαγές απόψεων είχαν γίνει σε κουρεία, αλλά και αρκετές δολοφονίες (κατά τα ρωμαϊκά χρόνια).
Κόμη σήμαινε την κορυφαία απόληξη μιας δραστηριότητας (βλ. κομήτης, αλλά και τα ρήματα προσκομίζω = φέρνω, αποκομίζω = μαζεύω, μετακομίζω = μεταφέρω). Επομένως τα μαλλιά φανέρωναν τη δραστηριότητα μιας προσωπικότητας ή την ψυχική της κατάσταση την ώρα που επιτελεί μια πράξη. Αυτές οι διαπιστώσεις επισημαίνονται άλλωστε από τις διάφορες παρατηρήσεις σε γλυπτά και αγγειογραφικά σύνολα με παραστάσεις.
Το κεφάλι εθεωρείτο το κορυφαίο σημείο του σώματος και η μήτρα της σοφίας (από το κεφάλι του Δία γεννήθηκε η Αθηνά). Η αισθητική του ισορροπία σε σχέση με τους οφθαλμούς, τη μύτη και το στόμα, δεν επέτρεπε λοξές χωρίστρες. Όταν έπρεπε να γίνουν χτενίσματα περίτεχνα, οι γυναίκες χώριζαν τα μαλλιά τους κατακόρυφα ή οριζόντια, σαν να επρόκειτο για ισημερινούς και παράλληλους ενός υποθετικού πλανήτη, μιας σφαίρας ουράνιας. Υπολόγιζαν το ύψος των σημείων που θα έδεναν κορδέλες στα μαλλιά, ενώ το πλαϊνό προφίλ του δεσίματος ταινιών ή κότσου έπρεπε να ισορροπεί σχετικά με το μέσον του αυτιού και με τον αυχένα, έτσι ώστε το χτενισμένο κεφάλι να προδίδει σεβασμό, αξιοπρέπεια και γιατί όχι, μεγαλοπρέπεια.
Τα παιδιά δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι τραγικοί ήρωες. Δεν υπήρχε, ας πούμε, παιδική ψυχολογία. Επομένως δεν φρόντιζαν στα έργα της τέχνης να κάνουν διάκριση. όταν έπρεπε να κάνουν γλυπτό ή να ζωγραφίσουν ένα παιδί, το χτένισμά του ακολουθούσε τη μόδα των μεγάλων. Ένα παιδί ήταν ένας ενήλικας σε μικρογραφία. Αυτό το βλέπουμε στα χτενίσματα των κοριτσιών του ιερού της Αρτέμιδος, στη Βραυρώνα. όσο για την αλωπεκία, δηλαδή τη φαλάκρα που τόσο φοβίζει τους άντρες, αυτήν οι αρχαίοι ήξεραν όχι μόνο να τη δικαιολογούν αλλά και να την εκτιμούν. Η αλωπεκία δήλωνε σοφία, εξυπνάδα, πνευματικό χάρισμα, για αυτό με φαλάκρα παρουσίαζαν τους περισσότερους φιλοσόφους (βλ. Διογένη κλπ).
Τ Ε Χ Ν Η Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η Σ
Τα μαλλιά ήταν το στολίδι του κεφαλιού. Κοιτούσαν πως θα τα διαμορφώσουν έτσι ώστε να στεφανώνουν και να κοσμούν το κεφάλι από όλες τις πλευρές, δηλώνοντας δύναμη, ομορφιά και χάρη. Ακόμα και τα λοφία από τις περικεφαλαίες σε ώρα πολέμου (ύστερα χρόνια της ελληνιστικής περιόδου) ήταν τρίχινα για να συμβολίζουν τη δύναμη και δόξα μιας κόμης που γίνεται σαν το φτερό, γίνεται αγέρας γοργός, σωματικός και πνευματικός, και νικά τον αντίπαλο.
Τα μαλλιά ήταν ρίζα ζωής και δύναμη, κάλλος ουράνιο και ευλογία θεϊκή. Μέχρι και η ιστορία από τις γραφές του Δαβίδ και του Γολιάθ μας το φανέρωνε. Ήταν λοιπόν ποτέ δυνατόν οι Αρχαίοι μας πρόγονοι που τα πρόσεχαν, τα διερευνούσαν και τα ερμήνευαν όλα στον κόσμο των φαινομένων να μην είχαν προσέξει τα μαλλιά ;
Μέσα από αυτά εξέφραζαν τον πολιτισμό τους, μέσα από τη γλώσσα της κόμμωσης έστελναν σήματα.
Σήματα που προσπαθούμε σήμερα να κατανοήσουμε, που προσπαθούμε από αυτά να αντλήσουμε πληροφορίες, να μάθουμε και πάνω από όλα να συνειδητοποιήσουμε, πόσο η εφαρμοσμένη καλλιτεχνική δημιουργία (στη συγκεκριμένη περίπτωση η κόμμωση) είναι τέχνη ζωής, τέχνη έκφρασης και επικοινωνίας.